Menstruatie & emancipatie

Menstruatie & emancipatie door de geschiedenis heen

Als je de geschiedenis bekijkt, heeft het feit dat vrouwen kinderen kunnen baren geen voorsprong opgeleverd. In tegendeel. Door allerlei merkwaardige en eeuwenoude mythen zijn vrouwen in alle tijden en culturen uitgesloten geweest van medezeggenschap en van allerlei beroepsgroepen. Dat het ingewikkeld kan zijn om de invloed van menstruatie en overgang op je werk te bespreken, is dus ook niet zo vreemd. 

In Nederland hebben vrouwen pas sinds 1917 passief en sinds 1919 actief stemrecht. Tot aan de jaren 50 van de vorige eeuw werd je als handelingsonbekwaam aangemerkt zodra je in het huwelijksbootje stapte. Tot 1956 mochten getrouwde vrouwen geen eigen bankrekening openen. De eerste vrouwelijke minister liet tot datzelfde jaar op zich wachten. Tot in de jaren 70 werd je op je huwelijksdag ontslagen als je in overheidsdienst was.  

Waanvoorstellingen en prikkelbaarheid

Die maatschappelijke achterstand had niet zelden een directe relatie met de hormonale cyclus. Ofwel: met de gedachte dat je tijdens zwangerschap en menstruatie ‘hormonaal’ en dus ontoerekeningsvatbaar zou zijn. Het woord hysterie (verwant aan het Griekse woord voor baarmoeder: hystera) knipoogt daar nog naar. De eerste vrouwelijke rechter (Johanna Hudig) in Nederland werd bijvoorbeeld pas in 1947 benoemd. Tot die tijd oordeelde de Hoge Raad namelijk nog dat een vrouw ‘in bepaalde tijdperken, die der zwangerschap en der menstruatie, dikwijls niet normaal is en zonder dat zij zelve zich daarvan bewust is of het voor anderen kan blijken, onderhevig kan zijn aan waanvoorstellingen, en zoo dit al niet het geval is, toch kan leiden aan ongewone prikkelbaarheid; zoodat twijfel of zij in die tijdperken wel over de voor het uitoefenen van een rechterlijk ambt noodige onbevangenheid en onpartijdigheid beschikt, gerechtvaardigd is.’ 

Vrouwelijke astronaut? Vragen om problemen

Vanwege hun menstruatiecyclus mochten vrouwen lange tijd geen astronaut worden. Een ‘hormonale vrouw aan het roer zetten van een ingewikkelde machine,’ dat was vragen om problemen, oordeelden onderzoekers van het Amerikaanse Women In Space Program in 1964. De eerste vrouwelijke Amerikaanse astronaut (Sally Ride) ging daarom pas in 1983 de ruimte in, 20 jaar na de eerste Russische kosmonaut Valentina Vladimirovna Teresjkova. Kleine anekdote bij dat Amerikaanse wapenfeit: er werd haar toen gevraagd of 100 tampons voldoende zouden zijn voor een missie van zeven dagen. Toen de vraagsteller aarzeling bemerkte bij Ride stelde hij het aantal bij: 200 dan?  

Achterstand op de arbeidsmarkt

Begin jaren 80 van de vorige eeuw kreeg een vrouwelijke Amerikaanse wildbeheerder ontslag bij Yellowstone National Park vanwege de mythe dat menstruerende vrouwen voer zijn voor beren. In Japan mochten vrouwen tot voor kort geen sushischef worden omdat zij tijdens hun menstruatie onrein zouden zijn. De achterstand op de arbeidsmarkt is nog lang niet weggewerkt. Vrouwen werken vaker parttime dan mannen, voor minder salaris, doen meer huishoudelijke taken en mantelzorg (onbetaald werk) en zijn minder vaak economisch zelfstandig.  

Het feit dat je zwanger kunt worden en kunt baren had en heeft nog altijd grote impact op je kansen op de arbeidsmarkt. Dan zou je nu ook nog aandacht moeten vragen voor menstruatie- en overgangsklachten die mogelijk van invloed zijn op verzuim en productiviteit? Dat lijkt geen snel spoor naar de top. Terughoudendheid is dus te begrijpen. En toch is aandacht voor de uitdagingen die het hebben van een baarmoeder met zich mee brengt cruciaal als het op gendergelijkheid aankomt.   

Het is niet toevallig dat in ontwikkelingsgebieden sinds jaar en dag wordt ingezet op menstrual health management (MHM) om de positie van vrouwen te verbeteren. Voorheen stond de H overigens voor Hygiene, maar die term wordt inmiddels als stigmatiserend beschouwd. Toegang hebben tot gezonde menstruatieproducten en wc’s met voldoende privacy en stromend water zijn essentieel als je meiden en vrouwen gelijke kansen wilt bieden. Op veel plekken in de wereld missen meiden school en vrouwen* werk vanwege gebrek aan menstruatieproducten. Nog los van de onnodige gezondheidsrisico’s brengt dat economische achterstand met zich mee.  

Menstruatie-educatie

MHM gaat niet alleen over producten, maar ook over menstruatie-educatie. Over het tackelen van eeuwenoude mythes en taboes en het verbeteren van de kennis. MHM is essentieel als je de positie van meiden en vrouwen wilt verbeteren. Organisaties als Simavi, Plan, Water Aid en Wash United (initiator van Menstrual Hygiene Day ofwel Wereld Menstruatiedag) zetten hier al jaren op in. Want als vrouwen volwaardig kunnen participeren in de samenleving, dan profiteert de hele samenleving daarvan. De uitdagingen waar we hier voor staan, staan natuurlijk in schril contrast met die in ontwikkelingsgebieden, waar een pak wegwerpmaandverband soms een half maandsalaris kost en je je aan de merkwaardigste reinheidsvoorschriften moet houden. Maar ook in Nederland kan menstruatie economische achterstand opleveren. Ook hier is sprake van onnodige gezondheidsrisco’s en kennisgebrek.  

Er waren drie feministische golven voor nodig om de genderongelijkheid wat meer glad te trekken. De eerste stond in het teken van het recht op scholing, betaalde arbeid en kiesrecht. De tweede stond onder meer in het teken van wettelijke discriminatie, kinderopvang en onbetaalde vrouwenarbeid. In de derde feministische golf stonden behalve het recht op abortus thema’s als zelfbeschikking, zelfontplooiing en inclusiviteit centraal. Over de vraag of die derde golf inmiddels is afgerond is geen consensus. Al zitten we volgens sommigen al midden in de vierde golf. Of je het daarmee eens bent of niet: duidelijk is dat menstruatie en emancipatie hand in hand gaan en dat onderwerpen als menstruatieschaamte, menstruatiearmoede en de impact van cyclus- en overgangsklachten op je professionele leven terecht hoger op de agenda staan. Naast het bekende vrouwenteken met de gebalde vuist zijn ook de vulva en de tampon nu een feministisch symbool.  

Lees ook: Menstruatiearmoede, Menstruatietaboe, Waarom zou je menstruatie en overgang op je werk moeten bespreken?, Bespreekbaar maken: hoe doe je dat?   

*Vrouwen en mensen met een menstruatiecyclus 

Bronnen:  

• Mooi rood is niet Lelijk (2017) 
• Period.nl